آموزش تفکر انتقادی؟ ممکن است این تیتر برای شما عجیب باشد. مگر خود کودکان فکر کردن را یاد نمی‌گیرند؟
از این گذشته، بسیاری از افراد باهوش توانسته‌اند بدون آموزش رسمی، منطقی فکر کنند. بااین‌حال، مطالعات نشان می‌دهد که بچه‌ها وقتی مجبور می‌شوند توضیح دهند که چگونه مسائل را حل می‌کنند، بهتر یاد می‌گیرند. بنابراین شاید بچه‌ها به طور خود به خودی اصول منطق را کشف کنند، زیرا ایده های خود را با دیگران در میان می‌گذارند؛ اما تحقیقات به چیز دیگری هم اشاره دارد:
شاید موثرترین راه برای پرورش مهارت‌های تفکر انتقادی، آموزش این مهارت ها باشد. (آبرامی و همکاران 2008).
مطالعات نشان می‌دهد که وقتی به دانش‌آموزان موارد زیر را آموزش می‌دهیم، به طرز قابل ملاحظه‌ای بهتر مسائل را حل می‌کنند:
تجزیه و تحلیل شباهت‌ها
ایجاد دسته‌بندی و طبقه‌بندی اقلام مرتبط
شناسایی اطلاعات مرتبط
ساختن و شناسایی استدلال قیاسی
آزمون فرضیه‌ها
شناسایی اشتباهات رایج استدلال
تمایر قائل شدن بین شواهد و تفسیر شواهد
در واقع، تحقیقات نشان می‌دهد که آموزش مستقیمِ تفکر انتقادی ممکن است بچه‌ها را باهوش‌تر، مستقل‌تر و خلاق‌تر کند.
در اینجا چند مثال نکته تخصصی برای آموزش تفکر انتقادی به کودکان آورده شده است.
آموزش تفکر انتقادی ممکن است خلاقیت را افزایش دهد و IQ را بالا ببرد.
ریچارد هرنشتاین و همکارانش به بیش از 400 دانش‌آموز کلاس هفتم به طور مستقیم، تفکر انتقادی را آموختند. این برنامه که شامل تست فرضیه، منطق پایه و ارزیابی استدلال‌های پیچیده، خلاقیت، تصمیم‌گیری و موضوعات دیگر می‌شد.
در مقایسه با سایر دانش‌آموزان، به بچه‌هایی که درس‌های تفکر انتقادی داده‌شده‌بود، پیشرفت قابل‌توجهی در درک زبان، تفکر خلاقانه و حتی ضریب هوشی ایجاد کردند (هرنشتاین و همکاران 1986).
آموزش تفکر انتقادی در کلاس علوم می‌تواند به بچه ها در حل مشکلات روزمره کمک کند.
در یک مطالعه تجربی دیگر، محققان Anat Zohar و همکارانش مهارت‌های تحلیلی 678 دانش آموز کلاس هفتم را مورد آزمایش قرار دادند. سپس به طور تصادفی تعدادی از دانش آموزان را انتخاب کردند تا به عنوان بخشی از برنامه‌ی درسی زیست شناسی، تفکر انتقادی بیاموزند.
دانش‌آموزان گروه آزمایشی به‌طور مستقیم برای تشخیص مغالطه‌های منطقی، تحلیل استدلال‌ها، آزمون فرضیه‌ها و تمایز بین شواهد و تفسیر شواهد آموزش دیدند.
سایر دانش‌آموزان زیست‌شناسی را از طبق کتاب درسی یاد گرفتند و برای تفکر انتقادی مربی نداشتند.
در پایان برنامه مجددا از دانش‌آموزان آزمون گرفته‌شد. دانش‌آموزانی تفکر انتقادی به آنها آموزش داده‌شده‌بود، هم در مهارت‌های تحلیلی و هم در درس زیست شناسی پیشرفت بیشتری داشتند. بچه‌هایی که در تفکر انتقادی آموزش دیده بودند، در حل مسائل روزمره هم بهتر عمل می‌کردند. (زوهار و همکاران 1994).
نکاتی برای آموزش تفکر انتقادی: والدین و معلمان چه باید بکنند؟
پاسخ کوتاه این است که اصول تفکر عقلانی و علمی را به طور مستقیم برای آنها توضیح بدهید.
فیلیپ آبرامی و همکارانش 117 مطالعه را در مورد آموزش تفکر انتقادی تجزیه و تحلیل کردند. رویکرد آموزشی با قوی‌ترین پشتوانه تجربی، آموزش مستقیم بود؛ یعنی آموزش روش‌های خاص برای استدلال و حل مشکلات به بچه‌ها. در مطالعاتی که معلمان از دانش‌آموزان می‌خواستند مسائل را بدون ارائه دستورالعمل مستقیم به آنها حل کنند، دانش‌آموزان پیشرفت کمی داشتند. (آبرامی و همکاران 2008).
بنابراین به نظر می‌رسد که وقتی اصول رسمی استدلال به بچه‌ها آموزش داده می شود، بیشترین سود را می‌برند و آزمایش‌هایی که در بالا ذکر شد نشان می‌دهد که دانش‌آموزان دوره راهنمایی، برای یادگیری منطق و روش علمی چندان کم‌سن نیستند.
اگر مدرسه‌ی به فرزند شما این چیزها را آموزش نمی‌دهد، اینکه مواد آموزشی پیدا کنید و روی مهارت های تفکر انتقادی در خانه کار کنید، می‌تواند ایده‌ی خوبی باشد.
دیگر چه کاری می توانیم انجام دهیم؟
تحقیقات اخیر نشان می دهد که مدارس می‌توانند مهارت های تفکر انتقادی را با آموزش هنر مناظره به بچه ها بهبود بخشند.
والدین می‌توانند در خانه این توصیه های ارائه شده توسط پیتر فاسیون و هیئتی از متخصصان را که توسط انجمن فلسفی آمریکا تشکیل شده است، در نظر بگیرند (Facione 1990).
نکات انجمن فلسفی آمریکا برای آموزش تفکر انتقادی:
• زود شروع کنید. کودکان خردسال ممکن است برای درس‌های منطق رسمی آماده نباشند. اما می توان به آنها یاد داد که برای نتیجه گیری خود دلیل بیاورند و دلایل ارائه شده توسط دیگران را ارزیابی کنند. تعجب می‌کنید که از کجا شروع کنید؟ اگر فرزند خردسال دارید، این نکات مبتنی بر تحقیق را برای آموزش تفکر انتقادی و استدلال علمی به کودکان پیش دبستانی بررسی کنید.
• کودکان را مجبور نکنید به باورهای شما اعتقاد پیدا کنند . وقتی به بچه ها می گوییم کارها را به روش خاصی انجام دهند، باید دلیل بیاوریم.
• بچه ها را به پرسیدن سوال تشویق کنید. والدین و معلمان باید حس کنجکاوی را در کودکان تقویت کنند. اگر موضوعی برای کودک منطقی نیست، باید او را تشویق کرد تا اعتراض یا مشکل خود را بیان کند.
• از بچه ها بخواهید درمورد توضیحات و راه حل های جایگزین فکر کنند. خوب است که پاسخ درست را پیدا کنید، اما بعضی از مشکلات برای حل شدن به چند راه حل نیاز دارند. وقتی بچه ها راه حل های متعددی پیدا می‌کنند، می‌توانند متفکران انعطاف پذیرتری شوند.
• از بچه ها بخواهید منظورشان را روشن بیان کنند. بچه‌ها باید تمرین کنند که چیزها را با کلمات خودشان بیان کنند (در حالی که معنی را دست نخورده نگه دارند). همچین بچه‌ها باید تشویق شوند تا تمایزات معناداری ایجاد کنند.
• در مورد سوگیری صحبت کنید. حتی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی می‌توانند درک کنند که چگونه احساسات، انگیزه‌ها – حتی هوس‌های ما – می‌توانند بر قضاوت‌های ما تأثیر بگذارند.
• تفکر انتقادی را به مسائل صرفاً واقعی یا آکادمیک محدود نکنید. کودکان را تشویق کنید تا در مورد مسائل اخلاقی، اصول و سیاست عمومی استدلال کنند.
• از بچه‌ها بخواهید بنویسند. همانطور که بسیاری از معلمان می‌دانند، روند نوشتن به دانش آموزان کمک می کند تا توضیحات خود را روشن کرده و استدلال‌های خود را تقویت کنند. در یک مطالعه اخیر، محققان، دانشجویان زیست شناسی کالج را به دو گروه تقسیم کردند. گروه اول باید باید توضیحات کتبی از کار آزمایشگاهی خود را تحویل می‌داد. گروه دو مجبور بود به جای آن به سوالات مختصر پاسخ دهد. در پایان ترم، مهارت‌های تحلیلی دانشجویان گروه اول نسبت به گروه به میزان قابل توجهی بهتر شده‌بود. (کویتادامو و کورتز 2007).
اطلاعات بیشتر
برای اطلاعات بیشتر به سایر مقاله ها درمورد هوش در کودکان و آموزش علوم برای کودکان سری بزنید.